Η πορνογραφία της κακοποίησης

Περίεργος ο ανθρώπινος εγκέφαλος… και δεν έπαψε ποτέ να τρέφει την έμφυτη αυτή περιέργειά του απέναντι στο «κρυμμένο», το μυστικό, ή το «απαγορευμένο». Παλαιότερα, πριν το διαδίκτυο έρθει στο φως, «η κουλτούρα της ματιάς πίσω από την κλειδαρότρυπα» ήταν σύμφυτη με την κοινωνία, παρόλο που ό,τι συνέβαινε έμενε θα λέγαμε «στα τυφλά», γιατί δεν υπήρχαν βιντεοσκοπημένα στιγμιότυπα ερωτικών συνευρέσεων, απιστίας, ενδοοικογενειακής βίας, σεξουαλικής κακοποίησης ή παιδικής εκμετάλλευσης…

Τα χρόνια εκείνα δηλαδή ήταν αθώα μέχρι εκεί που έπιανε το μάτι μας. Τότε, οι γυναίκες ή οι άνδρες που απιστούσαν, είχαν τουλάχιστον «την πολυτέλεια» να προφυλάξουν την ενοχή και την ντροπή μέσα τους, και όχι να πρέπει να απολογηθούν για τον διασυρμό τους σε ένα ευρύ τηλεοπτικό/διαδικτυακό κοινό στο οποίο έχει εκτεθεί ανεπανόρθωτα η γύμνια τους…

 

Η πορνογραφία της εκδίκησης, ένα έγκλημα χωρίς τιμωρία

Η σύγχρονη εποχή, όμως, έχει εξελίξει αυτή την κουλτούρα σε μια επικίνδυνη παθογένεια. Είμαστε μια φιλήδονη κοινωνία, ήδη ρημαγμένη από την υπερέκθεση του εαυτού μας στα social–media, και που ταΐζεται από τέτοιες πρακτικές. Μια digital προσομοίωση της ζωής μας, που αναδεικνύει το όμορφο, το ελκυστικό, το άσχημο, το επώνυμο, τα πρότυπα, τις κοινωνικές τάσεις, το σεξ, από ένα απλό ποστάρισμα έως και το σκοτεινό έγκλημα που μπορεί να αφορά και την πορνογραφία.

Η πορνογραφία, λοιπόν, έχει μεταβεί σε άλλο επίπεδο. Η εμπορευματοποίηση του σεξ είναι τόσο έντονη και μεταδοτική θα λέγαμε που έχει εξελιχτεί σε μόδα, βλέποντας για παράδειγμα νεαρά ζευγάρια που είναι μαζί στη ζωή να βιντεοσκοπούν τις προσωπικές τους στιγμές (το λεγόμενο sex–tape), και να τις δημοσιεύουν σε ιστοσελίδες πορνογραφίας.

Δεν υπάρχει πλέον η αυστηρά επαγγελματική ταυτότητα της πορνογραφίας και αυτή η τάση δυστυχώς έχει οδηγήσει στα σημερινά απογοητευτικά αποτελέσματα με θύματα μη-συναινετικής πορνογραφίας ή εκδικητικής πορνογραφίας.

 

Η εκδικητική πορνογραφία

Η εκδικητική πορνογραφία συνιστά την σεξουαλική κακοποίηση μέσω της εικόνας, έναν συναισθηματικό διαδικτυακό βιασμό, που πια θεωρείται μια ακριβή βιομηχανία εκβιασμού, με την συντριπτική πλειοψηφία των θυμάτων να είναι γυναίκες.

 

Στατιστικά στοιχεία της εκδικητικής πορνογραφίας:

Το φαινόμενο του revenge porn αυξήθηκε αισθητά στην Ελλάδα μεταξύ του 2015-2016, όταν η χρήση των κινητών για διαμοιρασμό εικόνων ξεκίνησε να γίνεται δημοφιλής. Οι αναφορές περιστατικών είναι δεκάδες που φτάνουν κάθε χρόνο στην γραμμή καταγγελιών Safeline, με θύματα κυρίως ανήλικων κοριτσιών. Τα πιο συχνά αναφερόμενα περιστατικά φαίνονται να προέρχονται από εφήβους έως ενήλικες στα μέσα της δεκαετίας των 20.

Με βάση μια έρευνα που διεξήχθη συγκαταλέγοντας 1.606 συμμετέχοντες και 361 θύματα, παρουσιάστηκε ότι το 61% των συμμετεχόντων (δηλαδή λίγο παραπάνω από το μισούς) έχουν μοιραστεί με την θέλησή τους προσωπικά βίντεο ή φωτογραφίες με κάποιον άλλον. Θύματα εκδικητικού πορνό παρουσιάστηκε το 23% από το σύνολο της έρευνας.

Ας μιλήσουν οι αριθμοί:

• To 90% των θυμάτων ήταν γυναίκες
• Το 68% ήταν ηλικίας 18-30 και 27% ήταν 18-24
• Το 57% των θυμάτων δήλωσε ότι το προσωπικό υλικό τους δημοσιεύτηκε από έναν πρώην φίλο, το 6% δήλωσε ότι δημοσιεύτηκε από πρώην φίλη.
• Το 23% δήλωσε ότι το υλικό δημοσιεύτηκε από πρώην φίλο.
• Το 7% δήλωσε ότι το υλικό δημοσιεύτηκε από έναν φίλο.
• Το 7% δήλωσε ότι το υλικό δημοσιεύτηκε από κάποιο μέλος της οικογένειας.

Μεταξύ των δημοσιευμένων υλικών, βρέθηκαν στο φως της δημοσιότητας επιπρόσθετα προσωπικά στοιχεία, όπως πλήρες ονοματεπώνυμο, τηλέφωνο, email, τόπος διαμονής, αριθμός κοινωνικής ασφάλισης και διεύθυνση εργασίας.

 

«Η ντροπή γεννιέται όταν οι ιστορίες λέγονται σε μη ασφαλές μέρος»

Πώς ένα εκδικητικό «click», σαπίζει την αξιοπρέπεια του θύματος… Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε αντικειμενικούς αριθμούς γύρω από τα θύματα, διότι συνήθως οι γυναίκες αποσιωπούν το γεγονός και κρύβονται σε μια άβυσσο ενοχών και ντροπής.

Δεν υπάρχει κατηγορία ανθρώπου που να μην κινδυνεύει… Άλλωστε ακούμε θύματα που είναι ανώνυμοι, επώνυμοι, παιδιά, γυναίκες, λιγότερο ακούμε άνδρες, όλοι εμπλεκόμενοι σε ερωτικές εμπειρίες είτε με το ταίρι τους, είτε με ανώνυμο δράστη που παρουσιάζει αλλοιωμένη ταυτότητα στα social–media, προκειμένου να προσεγγίσει ένα κορίτσι ή ένα αγόρι και να «αρπάξει» σεξιστικό περιεχόμενο.

 

Οι ψυχολογικές επιπτώσεις της διαδικτυακής σεξουαλικής δικτατορίας

Ενδεικτικά, παρουσιάζονται οι ψυχολογικές επιπτώσεις, που στο θύμα «εκτοξεύονται σαν χείμαρρος» προσβάλλοντας ανεπανόρθωτα την αξιοπρέπεια αλλά και το γενικό νόημα της ύπαρξης της ζωής έπειτα από το γεγονός.

• Αρκετά από τα περιστατικά γυναικών σε κράτη μέλη της ΕΕ και στις Ηνωμένες Πολιτείες οδηγήθηκαν στην αυτοκτονία. Οι αυτοκτονικές τάσεις μπορεί να είναι μονόδρομος σε γυναίκες ή κορίτσια με ευάλωτη προσωπικότητα.
• Βάσει διεθνών ερευνών, παρεμφερείς καταδεικνύονται οι ψυχολογικές επιπτώσεις μεταξύ θυμάτων βιασμού/σεξουαλικής κακοποίησης και των θυμάτων εκδικητικής πορνογραφίας. Άγχος, κατάθλιψη, χρήση ουσιών και αλκοόλ και διαταραχή μετατραυματικού στρες. Πολλές γυναίκες έρχονται αντιμέτωπες με την νευρική ανορεξία και τις κρίσεις πανικού. Η αυτοεκτίμηση του ατόμου κλονίζεται καθώς και η αξία και η εικόνα που είχε για τον εαυτό του.
• Διατάραξη καριέρας, στιγματισμός από τον κοινωνικό περίγυρο, απομόνωση και προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις είτε τις συντροφικές είτε τις οικογενειακές. Η ανάρτηση γυμνών φωτογραφιών μπορεί να συνδυάζεται και με άλλες μορφές εκβιασμού, όπως τον χρηματικό, γεγονός που φέρνει το θύμα αντιμέτωπο με ένα βάναυσο δίλλημα ως αντικείμενο εκμετάλλευσης.
• Το θύμα βιώνει έναν ηθικό πανικό, ανυπέρβλητη ντροπή και ενοχή.
• Κατάληψη κάθε μορφής ελευθερίας, ασφάλειας και ιδιωτικότητας.
• Το θύμα αναπτύσσει τάσεις φυγής, αδυνατώντας να ελέγχει τον βαθμό του δημόσιου εξευτελισμού και ταπείνωσης.

Το δακτυλοδεικτούμενο θύμα

Γυναίκες survivors που περιέγραψαν τις επιπτώσεις που βιώνουν, αναφέρουν σε έρευνα πως η συναισθηματική δυσφορία και η ντροπή δεν έχει να κάνει μόνο με την δημοσιευμένη εικόνα ή βίντεο, αλλά και τα υπόλοιπα στοιχεία που τα συνοδεύουν, όπως ο ερωτικός διάλογος με το σύντροφο στην διάρκεια της επαφής.

Αναφέρεται επίσης ότι οι γυναίκες συνεχίζουν να δέχονται πειράγματα και σεξουαλικού περιεχομένου ενοχλήσεις από τον περίγυρο. Έτσι, πέφτουν εύκολα θύματα bullying και σε ορισμένες περιπτώσεις απειλούνται και καταδιώκονται.

Το θύμα, πλέον αισθάνεται ανήμπορο να εμπιστευτεί τους ανθρώπους μπαίνοντας επίσης στη διαδικασία να ελέγχει καθημερινά τις ιστοσελίδες στις οποίες έχει δημοσιευτεί το υλικό ή σε άλλες που ίσως να κινδυνεύει να το εντοπίσει.

Σε 10.000 παγκοσμίως υπολογίζονται οι ιστοσελίδες που δημοσιεύουν σκηνές revenge porn. To 2014 ήταν μόλις 3.000, (σύμφωνα με το Cyber Civil Rights Initiative & Economist).

 

«Η εκδίκηση, μια αδυναμία της ψυχής να μην μπορεί να υποφέρει τις προσβολές»

Το ψυχολογικό προφίλ και το κίνητρο του θύτη πίσω από το εκδικητικό «click»

Πολλές φορές βιώνουμε στις σχέσεις μας την προδοσία ή την εξαπάτηση. Οι περισσότεροι βρισκόμενοι σε έντονο συναίσθημα θα έχουμε πει «Τον μισώ, θέλω να μετανιώσει, δεν ξέρει με ποιον τα έχει βάλει, θα του δείξω εγώ, θα τον καταστρέψω, θα μου το πληρώσει».

Όμως, το να φτάσει κανείς στην πράξη εκδίκησης, υπάρχει από πίσω ένα δικό μας, προσωπικό για τον καθένα «εγκεφαλικό network», που έχει καταγράψει επί χρόνια όλες τις αξίες, τις πεποιθήσεις, την προσωπικότητα, τις ευαισθησίες και τα όριά μας.

Όσον αφορά τους εκδικητικούς χαρακτήρες, συνήθως ένα αρνητικό ή επιθετικό ερέθισμα ή κατάσταση μπλοκάρει το άτομο, το καθηλώνει, μένοντας «κολλημένο», μένοντας κολλημένο στο στάδιο του θυμού και της απογοήτευσης. Είτε αδυνατεί να αναγνωρίσει και να αντιμετωπίσει την αρνητική κατάσταση είτε πιστεύει ότι την έχει αντιμετωπίσει, ενώ την έχει απωθήσει.

Για αυτό το λόγο, το εκδικητικό πρόσωπο προσπαθεί να αναμοχλεύσει αυτές τις αδυναμίες μέσα από την ισχύ της εκδίκησης. Θα λέγαμε πως το ψυχοσυναισθηματικό βαρόμετρο του ατόμου πιέζεται από κάποιο απωθημένο, μια εμμονή, πράγματα που συνιστούν προαπαιτούμενα στοιχεία για την εκδήλωση της εκδικητικής συμπεριφοράς.

Σε αυτά τα στοιχεία, που κρύβουν μια παντοδυναμία στις αποφάσεις και τις παρορμήσεις, οφείλεται και η αδυναμία προσωπικής εξέλιξης και η στασιμότητα στο παρελθόν.

 

Ψυχολογικές μεταβάσεις προς την εκδικητική συμπεριφορά

Οι πιο κύριοι ψυχολογικοί μεσάζοντες στην εκδικητική συμπεριφορά είναι επίσης:

• Η ανασφάλεια και η χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Το σύμπλεγμα κατωτερότητας
• Έλλειψη ενσυναίσθησης
• Περιορισμένες ανησυχίες για τις επιβλαβείς συμπεριφορές πάνω στους άλλους
• Αδυναμία διαχείρισης της κριτικής, της προσβολής και της απόρριψης.
• Υποσυνείδητος θυμός απέναντι σε μια απειλή
• Ανασφαλές ή επιθετικό οικογενειακό περιβάλλον και ανατροφή
• Ευαισθησία στην απόρριψη, που οφείλεται στην ιδιοσυγκρασία
• Έντονη παρορμητικότητα και αδυναμία αυτοσυγκράτησης
• Ανικανότητα ρύθμισης συναισθημάτων

 

FE/MALE: Η εκδικητική πορνογραφία είναι ανδρική ή γυναικεία υπόθεση;

Η φυλετική προσέγγιση απέναντι στο ζήτημα παραμένει ένα άγουρο πεδίο. Ωστόσο, ορισμένες διεθνείς αναφορές αποδίδουν την εκδικητική πορνογραφία στο μεγαλύτερο ποσοστό στον άνδρα. Από την άλλη το κίνητρο των γυναικών για διασυρμό του άνδρα, έχει να κάνει με την προδοσία ως προς την σεξουαλική ταυτότητα του άνδρα.

Όπως αναφέρεται, ετεροφυλόφυλες γυναίκες δημοσιεύουν αποδεικτικό υλικό του άνδρα που πιστοποιεί την ετεροφυλόφιλη ταυτότητά του, με σκοπό να εκδικηθούν.

Οι γυναίκες αυτές είχαν την πεποίθηση ότι χρησιμοποιήθηκαν από τους άνδρες αποκλειστικά για την σεξουαλική απόλαυση, δηλώνοντας προδομένες. Από την άλλη νιώθουν την ικανοποίηση για την δημόσια γελιοποίηση του άνδρα με την ταμπέλα του ψεύτη, του υποκριτή και ομοφυλόφυλου.

Ακόμη, ετεροφυλόφυλοι άνδρες και γυναίκες έχουν ποστάρει υλικό για ομοφυλόφυλους περικλείοντάς το με υποτιμητικό ύφος «δείτε, είναι gay!». Σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα, δεν σημειώνονται σημαντικές διαφορές μεταξύ ομοφυλόφυλων και ετεροφυλόφυλων ατόμων.

 

«Η εκδίκηση στην πραγματική ζωή είναι μια πρόσκαιρη απόλαυση… Στην ψηφιακή ζωή έχει τον ίδιο αντίκτυπο;»

Τι είναι αυτό που υποκινεί έναν άνδρα ή μια γυναίκα να πατήσει το κουμπί; Η διάθεση για εκδίκηση, λόγω απόρριψης…

Πόσο εύκολα θυσιάζει την υπόσταση, την αξιοπρέπεια και την ψυχική ηρεμία του/της συντρόφου, διασύροντας προσωπικές στιγμές στο διαδίκτυο;

Το θέμα είναι το σεξ αυτό καθ’αυτό;

Ίσως, θα λέγαμε πως το σεξουαλικό περιεχόμενο που βρίσκεται στα χέρια του ενός είναι το όπλο της εκδίκησης. Η διάθεση για εκδίκηση, λόγω απόρριψης από τον άλλον ή εξαπάτησης, υπάρχει, βράζει και με κάποιον τρόπο πρέπει το άτομο να την εκτονώσει.

Το διαδίκτυο είναι το μέσον που δίνει την εύκολη πρόσβαση σε όλους, αφήνοντας όχι μόνο το ψυχολογικό αλλά και το ψηφιακό στίγμα στο θύμα, κάτι που ίσως να προκαλεί μεγαλύτερη ηδονή και ικανοποίηση στο θύτη.

Ό,τι ανεβαίνει στο ίντερνετ, μένει. Αποτυπώνεται. Δεν είναι το ίδιο από το να εκδικηθεί κανείς τον/την σύντροφό του διαλύοντας το σπίτι του ή απιστώντας, όπως ακούγεται συνήθως το λεγόμενο «οφθαλμός αντί οφθαλμού».

Πολλές φορές, η εκδίκηση μπορεί να σημαίνει κατά βάθος και διεκδίκηση.

Το πρόσωπο που εκδικείται είναι σαν να θέλει να κατακτήσει από την αρχή τον/την σύντροφο. Το άτομο κυριεύεται από αισθήματα κτητικότητας και εγωισμού, δημοσιεύοντας παράλληλα το μήνυμα «είσαι δικιά μου», «μου ανήκεις, και τώρα το ξέρουν όλοι».

Στην καθημερινή ζωή, ένα παράδειγμα επαναδιεκδίκησης είναι και όταν υπάρξει απιστία σε ένα ζευγάρι, και υπάρχει τόσο μεγάλο συναισθηματικό φορτίο, που μέσα από την σεξουαλική επαφή επιδιώκεται ασυνείδητα ή συνειδητά η σμίξη του ζευγαριού. Ο άνδρας, ιδιαίτερα, αισθάνεται ότι έχει χάσει και με το σεξ νιώθει πάλι κυρίαρχος της γυναίκας του.

 

Η ανάγκη για εκδίκηση μέσα από το οιδιπόδειο σύμπλεγμα

Ακόμη, παρόλο που τα κίνητρα μπορεί να μην έχουν πλήρως αποσαφηνιστεί, έχουν γίνει αναφορές ότι πολλοί θύτες αναβιώνουν εμπειρίες από το οιδιπόδειο σύμπλεγμα. Όλες οι ανικανοποίητες ανάγκες του παιδιού, οι σκληρές τιμωρίες και η απόρριψη ή εγκατάλειψη από «την πιο ερωτική φιγούρα της ζωής και της ύπαρξης», που είναι η μητέρα, γένους θηλυκού, υποκινούν τον άνδρα στην εκδίκηση και τον διασυρμό της γυναίκας του ή της συντρόφου του που τον απέρριψε, σαν να εκδικείται την μητέρα του.

Ορισμένοι άνδρες επίσης που έχουν μισογυνιστικά χαρακτηριστικά, έχουν βιώσει στο παιδικό παρελθόν τον φθόνο του αιδίου, όπως αντίστοιχα κορίτσια βιώνουν τον φθόνο του πέους γύρω στα 3 έτη. Αυτό το βίωμα, γαλουχεί ολόκληρες πεποιθήσεις γύρω από την γυναίκα, που στην ουσία, την ζηλεύει, την ανταγωνίζεται και της φθονεί την αναπαραγωγική της ικανότητα, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το σεξ.

Τέλος, σε γενικές γραμμές η πορνογραφία αντικατοπτρίζει μια ολόκληρη ιδεολογία και προσέγγιση απέναντι στην σεξουαλική πράξη. Οι πιο πιστοί θα λέγαμε χρήστες είναι οι έφηβοι που βρίσκονται στο στάδιο της ανακάλυψης του σεξουαλικού τους προφίλ, του πειραματισμού και της ταυτότητάς τους.

Πολύ συχνά, η ερωτική πράξη προβάλλεται ως μια τιμωριτική συμπεριφορά, ως μια πράξη εκδίκησης και μια τάση του άνδρα να ασκεί την εξουσία στην γυναίκα. Αλλά και παλαιότερα το σεξ είχε μια «βρώμικη» απόχρωση που προκαλούσε ενοχή και τύψεις, ένα στερεότυπο που έχει μεταβεί στα κύτταρα της μνήμης και μας ακολουθεί μέχρι τώρα.

Τα ερασιτεχνικά βίντεο που κάνουν θραύση στις ιστοσελίδες πραγματικά τονώνουν την ανδρική παντοδυναμία. Ο άνδρας χειραγωγεί, και η γυναίκα υποτάσσεται. Οι άνδρες που δημοσιεύουν εκδικητικά τις προσωπικές στιγμές με την παρτενέρ, αισθάνονται και μια υπερηφάνεια, τονώνοντας το Εγώ τους, νομίζοντας ότι είναι σημαντικοί και επιβραβεύσιμοι.

Όλο αυτό υποδεικνύει και το ναρκισσιστικό κίνητρο για προσωπική προβολή και καταξίωση. Για τη γυναίκα όμως που πέφτει θύμα μη συναινετικής ή εκδικητικής πορνογραφίας οι συνέπειες μοιάζουν ανυπολόγιστες προμηνύοντας μια ζωή εντελώς διαφορετική με το πριν…Γιατί το ίντερνετ ούτε ξεχνά ούτε ξεχνιέται…

Πηγή: Hall, M. & Hearn, J. (2017). Revenge Pornography: Gender,sexuality and motivations. London: Routledge.

Bates, Samantha (2015-08-04). “Stripped”: An analysis of revenge porn victims’ lives after victimization (Thesis). Simon Fraser University. Retrieved 2016-01-23.